Öncelikle motorun tanımı ile başlamak istiyorum. Motor, yakıttan elde edilen ısı enerjisini mekanik enerjiye dönüştüren makinedir.
Temel olarak iki tiptir. İçten yanmalı ve dıştan yanmalı motorlardır. Bu motor çeşitlerinin ilki dıştan yanmalı motorlar olup henüz içten yanmalı motorlar bulunmadan önce pek çok araç buhar makineleriyle çalışıyordu. Özellikle kullanım alanlarının başında sanayinin geldiği bu motor çeşidi ayrıca buharlı gemilerde ve trenlerde de insanların karşısına çıkıyordu. Adı üzerinde buharla çalışan bu motorların içindeki suyun buhara çevrilebilmesi için odun ve kömür gibi çeşitli yakıtlara ihtiyaç duyuluyordu ve yakıt motoru araçların dışında yer alıyordu. Bu yüzden motorlara dıştan yanmalı motor ismi veriliyordu.
İçten yanmalı motorlarda ise benzin ve mazot gibi yakıtlar kullanılırken bu yakıtlar, motorun içinde gerçekleşen ateşleme sayesinde çalışmaktadır. Yakıt motorun içerisinde yanma odası da denilen silindirlerde yanar. Yanan yakıttan çıkan gaz pistonları harekete geçirmektedir. Bu çalışma düzeninde arabanın çalışmasına sebep olan makinelere içten yanmalı motor denir.
Zamanlama Sistemine Göre Motor Çeşitleri
İki zamanlı motor, içten yanmalı motor tipidir. Daha yaygın olarak kullanılan dört zamanlı motordan farkı, pistonun lineer hareketlerinde 4 yerine 2 stroka sahip olmasıdır. Fakat bu iki strokta, 4 zamanlı motorda oluşan 4 işlemde (emme, sıkıştırma, yanma, egzoz) meydana gelmektedir. Yani emme ve sıkıştırma 1 strokta, yanma ve egzoz 1 strokta yapılır.
Dört zamanlı motorlar (Dört Fazlı), pistonun bir çevriminin 4 aşamada tamamlandığı motor tipleridir. İçten yanmalı motor sınıfında yer alırlar.
Motorda güç üretiminde önce yakıtın içindeki kimyasal enerjinin ısı enerjisine dönüştükten sonra da bu ısı enerjisinin pistonu harekete geçirmesiyle gerçekleşir.
Bir dört zamanlı motorda bu işlem şu aşamaları izler:
- Yakıt ve hava karışımı pistonun dışarı hareketiyle dolar.
- Karışım pistonun içeri hareket etmesiyle sıkıştırılır.
- Sıkışmış karışım benzinli motorda bir kıvılcım ile tutuşturulur, dizel motorda ise yüksek basınç ve sıcaklık altında kendiliğinden tutuşur ve yanma gerçekleşir. Yanma sonucu açığa çıkan enerji ile piston dışarı doğru itilir. Bu sayede krank şaftı döndürülür ve kinetik enerji elde edilmiş olur.
- Pistonun geri dönüşü sırasında egzoz valfi açıktır ve egzoz gazları pistondan atılır. Döngü böylece başlangıç konumuna gelir ve 1. aşamadan itibaren işlemler yinelenir.
Motorun bir döngüsünü yukarıda anlatılan 4 aşamada tamamlamasından dolayı bu tip motorlara 4 zamanlı motorlar ismi verilir. Hareket halindeki benzinli bir araçta bu döngü dakikada ortalama 3.000-3.500 defa tekrarlanır.
Silindir Sıralanışına Göre Motorlar
Sıra Tipi Motorlar
Günümüzde otomobillerde en çok kullanılan motor tiplerinden biridir. Silindirler aynı düzlem üzerinde yan yana sıralandığı için bu motorlar sıralı motor olarak da bilinmektedir. Dizel ya da benzin gibi yakıtlar ile çalışabiliyor olması nedeniyle her tip araçta görülebiliyor. Silindir sayısı genellikle iki ile beş arasında değişen sıralı motorların maliyetleri düşük, yakıt verimlilikleri ise yüksektir.
V Tipi Motorlar
Otomobillerde en çok kullanılan motor tiplerinden bir diğeri de V tipi motorlardır. Bu motorlarda silindirler iki sıra halinde, V şeklinde dizilir. Bu yüzden silindir sayısı daima çift sayıdır. Dört, altı ve sekiz silindir en çok tercih edilenlerdendir. V-motor, silindirler ve pistonlar, krank milinin ekseni boyunca bakıldığında “V” şeklinde görünecek şekilde iki ayrı düzlemde hizalanmıştır.
Sıra tipi motorlarla karşılaştırdığımızda; V tipi motorların silindir sayısı artsa da boyut olarak daha avantajlı olduklarını görürüz. Daha yüksek hacimlere sahip olan bu motorların ürettikleri güç de daha fazladır. Dolayısıyla performans olarak daha başarılıdırlar.
Boksör Tipi Motorlar
Silindirlerinin karşılıklı olarak konumlandığı motorlara boksör tipi motorlar diyoruz. Boksör motorlar genellikle dört silindirli olarak üretiliyor. Bu motorları diğer motor tipleri ile karşılaştırdığımızda daha hafif, titreşimsiz ve dengeli olmaları dikkat çekiyor. Tüm avantajlarına rağmen yüksek yakıt tüketimine sebep olmalarından dolayı günümüzde pek tercih edilmiyorlar.
Yıldız Tipi Motorlar
Adından da anlayacağınız gibi silindirlerin bir merkez etrafına yıldız şeklinde dizildiği motorlara yıldız tipi motorlar deniyor. Hafif ve yüksek performanslı bu motorlar genellikle uçaklarda ve deniz taşıtlarında kullanılıyor.
W Tipi Motorlar
İki adet V tipi motordan oluşan W tipi motorlar; yüksek silindir sayısına sahip güçlü motorlar üretmek amacıyla tasarlanıyor. Genellikle özel üretim araçlarda kullanılıyorlar.
Ateşleme Sistemine Göre Motorlar
Buji ile ateşlemeli ve sıkıştırma ile ateşlemeli olarak ikiye ayrılmaktadır.
Buji ile Ateşlemeli Motorlar
Piston üst noktaya çıktığı zaman azami güce ulaşmak için buji vasıtasıyla yakıt ve havadan oluşan karışım ateşlenir. Genellikle LPG ve benzin gibi yakıtlar ile kullanılıyor.
Sıkıştırma ile Ateşlemeli Motorlar
Yakıt-hava karışımı, sıkıştırılıp yüksek basınç ve sıcaklığa ulaştırılarak tutuşturulur. Herhangi bir ateşleme mekanizması bulunmaz ve motorinin yakıt olarak kullanıldığı dizel motorlarda tercih edilir.
Soğutma Sistemine Göre Motorlar
Motorlar, kullandıkları soğutma sistemlerine göre su soğutmalı ve hava soğutmalı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Su Soğutmalı Motorlar
Su soğutmalı motorlarda çalışma esnasında ortaya çıkan sıcaklıktan dolayı motorun zarar görmemesi için soğutma işlemi su sirkülasyonu ile gerçekleşiyor. Su soğutmalı motorlar sesi izole ederek daha sessiz çalışmaları ve daha yüksek performans sunmaları sebebiyle daha çok tercih ediliyor. Motorun soğuğa ve sıcağa dayanıklılığını arttırmak, aynı zamanda aşınmayı engellemek için antifriz denilen sıvıyı kullanmanız gerekiyor.
Hava Soğutmalı Motorlar
Hava soğutmalı motorda motorun sıcak parçalarının soğutulması için hava dolaşımından faydalanılıyor. Hava soğutmalı motorların kullanıldığı en bilindik modeller arasında ise Subaru 360 ve Porsche 911 yer alıyor.
Hava soğutmalı motorlarda fazla ısınma sorunu, motorun aşınmasına yol açabiliyor. Bu motorların avantajı ise donma gibi bir problemleri olmadığı için soğuk havalarda rahatlıkla çalışabilmeleridir.
Silindir Sayısına Göre Motor Çeşitleri
İki Silindirli Motor: Küçük hacimli oldukları için geçmişte çok fazla tercih edilmeyen iki silindirli motorlar, günümüzde emisyon değerlerini düşürmek için farklı teknolojiler ile geliştirilmeye ve kullanılmaya başlandı. İlk örneklerden biri ise FIAT’ın sevilen modeli 500’de kullanılan Twinair’dir.
Üç Silindirli Motor: Günümüzde yaygın olarak kullanılan otomobil motorları arasında gösteriliyor. Emisyon değerlerinin giderek düşmesi nedeniyle yaygınlaşan üç silindirli motorlar, genellikle 6 silindirli motorların ikiye bölünmesi ile elde ediliyor. 3 silindirli motorlar, oldukça sarsıntılı olmaları nedeniyle bazı kullanıcılar tarafından sevilmiyor.
Dört Silindirli Motor: Sokakta göreceğin birçok aracın kaput kapağının altında yer alan dört silindirli motorlar, oldukça verimli ve güçlü bir yapıya sahip. Türkiye’de sevilen ve dört silindirli motora sahip olan modeller ise Volkswagen Passat ve BMW 5 Serisi’dir.
Beş Silindirli Motor: Günümüzde çok sık kullanılmayan motor çeşitleri arasındadır. Audi’nin efsanevi aracı 100 modeli ve FIAT’ın bir zamanlar çok satan aracı olan Brava’da kullanılmıştı.
Altı Silindirli Motor: Kuzey Amerika otomobil piyasasında özellikle de Amerika Birleşik Devletlerinde tercih edilen otomobil motorlarındandır. Altı silindirli motorlar, oldukça büyük olmaları ve yüksek güçlere çıkabilmeleri ile ünlü olan motor türleri arasında yer alıyor. Dodge gibi ABD’li üreticiler tarafından sıklıkla tercih ediliyor.
Sekiz, On iki ve On altı Silindirli Motor: Hem yüksek süratlere hem de yüksek tork değerlerine ulaşması istenen araçlar için kullanılan motor türleridir. İnanılmaz güç sunup genellikle sportif amaçlı olarak kullanılır. Genellikle lüks otomobiller ile kullanıcıların karşısına çıkarlar. Ferrari, Lamborghini ve Rolls Royce gibi markalar tarafından kullanılıyorlar.